Tây Nguyên đang đối mặt với tình trạng khô hạn khốc liệt, thiếu nước sản xuất ngày càng trầm trọng khiến năng suất cây trồng giảm sút.
Tây Nguyên là một trong những vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của cả nước, với nhiều loại nông sản hàng hóa có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, vùng đất ba-zan màu mỡ này đang đối mặt với tình trạng khô hạn khốc liệt, thiếu nước sản xuất ngày càng trầm trọng. Bên cạnh sự tác động của biến đổi khí hậu thì nguyên nhân chính là do con người. Thủy lợi đối với Tây Nguyên đang là một vấn đề vừa cấp bách vừa mang tầm chiến lược lâu dài.
Thời điểm này, người trồng cà phê ở Tây Nguyên vừa thu hoạch vừa tất bật lo nước tưới cho mùa khô. Ông Lê Quang ở thôn 23, xã Ea Ninh, huyện Chư Kuin, tỉnh Đắk Lắk có 0,5 ha cà phê trồng xen hồ tiêu. Mặc dù đã nỗ lực tìm nguồn nước tưới cứu cây trồng, nhưng năng suất cà phê và hồ tiêu đều giảm sút.
Ở vùng trọng điểm trồng cà phê của tỉnh Đắk Lắk, ông Nguyễn Anh Hào - Chủ nhiệm Hợp tác xã Nông nghiệp Công Bằng, thuộc xã Cư Dlêi M’nông, huyện Chư M’gar cũng chung nỗi lo thiếu nước tưới, dù mùa khô chỉ mới bắt đầu.
“Cà phê thì phải tưới nước mùa khô, có những vùng thiếu nước trầm trọng. Theo dự báo, tới đây sẽ là năm hạn hán, nỗi lo của bà con thiếu nước. Những năm trước thì bà con tưới suối, tưới hồ, nhưng hiện nay diện tích rất lớn, kể cả trên đồi cao, lượng nước rất thiếu. Bà con đào giếng để tưới, nhưng dần dần giếng cạn, bà con khoan sâu xuống 70 - 80 m, chắc chắn những năm tiếp theo nguồn nước sẽ thiếu,” ông Hào nói.
Hồ Đắc Yên - Kon Tum cũng trơ đáy
Theo UBND tỉnh Đắk Lắk, năm nay có hơn 80.000 ha cây trồng các loại bị hạn, trong đó gần 15 nghìn ha mất trắng, thiệt hại khoảng 2.100 tỷ đồng, hàng chục nghìn hec-ta cà phê và hồ tiêu bị ảnh hưởng lâu dài. Là vùng trồng cây công nghiệp chủ lực có giá trị kinh tế cao như cà phê và hồ tiêu, tỉnh Gia Lai cũng bị thiệt hại nặng nề do hạn hán. Không chỉ nông dân gặp khó khăn, mà ngay cả doanh nghiệp có điều kiện chủ động hồ đập như Công ty TNHH MTV Cà phê Ia Grai cũng điêu đứng vì nắng hạn.
Ông Nguyễn Đại Ngọc, Giám đốc Công ty này cho biết: “Tôi công tác tại Tây Nguyên 35 năm rồi và lịch sử chưa có năm nào hạn hán khốc liệt như năm nay. Chúng tôi có 11 cái hồ thì hiện nay đều tình trạng trơ đáy. Đây là chứng minh nhất cho biến đổi khí hậu, khi mà nhiệt độ tăng lên, còn lượng mưa giảm dần đi so với các năm trước đây”.
Còn ông Hoàng Phước Bính, gần 30 năm gắn bó với thủ phủ hồ tiêu Chư Sê, tỉnh Gia Lai chia sẻ: “Vụ mùa 2014-2015, do yếu tố khách quan là thời tiết, khí hậu bất thường nên năng suất giảm. Chúng tôi theo dõi cây hồ tiêu đã gần 30 năm, nhưng năm nay là năm năng suất thấp nhất trong mấy chục năm qua. Trung bình năng suất giảm đến 30-40%, có nhiều vườn tiêu giảm đến 60-70%.”
Không chỉ hạn hán mùa khô, mà vài năm nay, Tây Nguyên còn thiếu nước cả giữa mùa mưa. Tháng 6 năm nay là vào mùa mưa, nhưng công trình đại thủy nông Ayun Hạ - hồ thủy lợi lớn nhất Tây Nguyên (có dung tích 253 triệu mét khối) cạn đến mực nước chết, khiến hàng chục nghìn ha lúa nước, mía, sắn và hoa màu ở khu vực Đông Nam Gia Lai bị ảnh hưởng, tổng thiệt hại hơn 150 tỷ đồng.
Ở cực Nam Tây Nguyên, hai huyện Cát Tiên và Đạ Tẻ là vựa lúa của tỉnh Lâm Đồng, trước đây là rốn lũ, hàng năm được bù đắp phù sa màu mỡ, nhưng năm nay khô khát vì nước sông Đồng Nai giảm sâu, các trạm bơm công suất lớn cũng trơ vòi. Mực nước ở hầu hết các hồ chứa trên địa bàn đều tụt giảm từ một đến vài mét.
Nông dân Tây Nguyên nỗ lực tìm nguồn nước tưới cho cà phê.
Tình hình ở 2 tỉnh Đắk Nông và Kon Tum cũng tương tự. Riêng Đắk Nông có hơn 500 ha lúa thiếu nước, khoảng 21.000 ha cà phê và hồ tiêu bị ảnh hưởng. Vụ hè thu vừa rồi, gia đình bà Phạm Thị Huê ở xã Quảng Phú, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông trồng 1 hec-ta ngô nhưng không có thu hoạch vì nắng hạn. Mùa khô tới, chị lại lo 1 hacà phê và 6 sào ruộng không có nước tưới, có khi phải bỏ cà phê.
Theo dự báo, thời gian tới Tây Nguyên tiếp tục đối mặt với tình hình khô hạn gay gắt. Lượng mưa sẽ thấp hơn so với trung bình nhiều năm từ 20 - 40%, vì vậy dòng chảy trên các sông suối sẽ thiếu hụt tương ứng.
Ông Y Đhăm Ênhuôn - Phó chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk cho biết, tỉnh này dự kiến cắt giảm hơn 5.000 ha lúa và cây trồng ngắn ngày, hơn 10.000 ha phải chống hạn cuối vụ. Nhưng đối với khoảng 250.000 ha cà phê và hồ tiêu thì không có giải pháp nào khả thi.
Thiệt hại do khô hạn ở Tây Nguyên không thể tính hết bằng tiền, bởi không chỉ là mất mát trước mắt mà còn khó khắc phục, đối phó về lâu dài. Cùng với hệ thống sông lớn, trải dài và rộng khắp, Tây Nguyên còn nổi tiếng bởi đại ngàn rừng xanh, thác hồ hùng vĩ, lại được Nhà nước đầu tư hàng nghìn công trình thủy lợi, nhưng vì sao vùng đất ba-zan màu mỡ này phải đối mặt với khô khát quay quắt?./.
(Nông Nghiệp ngày nay)
